Vücudumuzu Kimyasallardan Koruma Yolları

Kimyasallar vücuda üç şekilde girebilirler;

• Sindirim; yenilip içilen maddelerle ve ya istemsiz olarak gaz toz, buhar, duman, sıvı veya katı maddelerin yutulması ile kimyasallar vücudumuza girerler.
• Solunum; solunan havada bulunan gaz, toz, buhar, duman, sıvı veya katı maddeler akciğerler ve dolaşım sistemi ile vücudumuza girerler.
  • Absorbsiyon; kimyasalların membranlardan emilmesi yolu ile vücuda girmesidir. Deri ve gözler maruz kalınan kimyasalların alınması ve emilmesi için uygun membran yapıya sahiptir. Sindirim yolu ile alınan maddelerin barsaktan kana geçmesi de absorbsiyon esasına dayanır.

Aynı anda organizmaya giren iki kimyasal, birbirinin etkisini üç şekilde değiştirebilir; bağımsız etki, sinerjik etki ve antagonizma.

Bağımsız etki; iki maddenin birbirini etkilemeden tamamen ayrı bir şekilde etki etmesidir.

Sinerjik etki; aynı organda aynı şekilde aynı etkiyi ortaya çıkaran kimyasalların etkisidir. Sinerjik etki additif etki ve potansiyelizasyon olmak üzere iki türlüdür.

Additif etki, organizmaya giren ve aynı yönde etki gösteren iki kimyasalın toplam etkisi bunların bir birlerinden ayrı iken gösterdikleri toksikolojik etkinin toplamına eşittir (1+1 = 2). Örneğin; organofosforluinsektisitler ve dialipos gibi maddelere maruziyet sonucu görülen toplam etki, her bir kimyasala tek tek maruz kalındığında görülen etkinin toplamıdır.

Potansiyalizasyon, organizmaya giren bir kimyasal diğer bir kimyasalın etkisini artırır. Böylece birinci madde potansiyatör olarak davranır ve toplam etki her iki kimyasalın kendi etkilerinin toplamından fazla olur (1+1>2).

Örneğin, sigara içerek asbeste maruz kalan işçilerde görülen akciğer kanseri riski, sigara içmeksizin asbeste maruz kalanlardan 40 kat daha yüksek olduğu belirlenmiştir.

Bazı durumlarda bir madde tek başına zarara sebep olmaz, ama başka bir kimyasalın etkisini artırabilir (0+1>1). Örneğin, izopropanol karaciğeri etkilemez. Ancak karbontetraklorür ile birlikte vücuda alındığında karbontetraklorürün karaciğere yaptığı hasarı artırır.

Antagonizma; bir kimyasalın etkisi başka bir kimyasal tarafından ortadan kaldırılabilir (1+1<2). Yani iki maddeden biri diğerine zıt etki edebilir. Bu etkiden, zehirli kimyasalın antidotunu (panzehirini) bulmakta yararlanılabilir.

Örnek :

• Sahte rakıya katılan metanolün etkisinin etanol tarafından azaltılması antagonizmaya iyi bir örnektir.